Page 44 - Hekim Sözü Sayı : 6

BİLİM

31
21
Genomu Projesi sonuçlanıp DNA’nın ni bütünlemektedir .
haritası çizildi. Bugün insanların yakla- Yaşam, açık bir sistem olarak, Emergence
şık 20.000 geni olduğu bilinmektedir . Theory (‘belirme’ teorisi), ile açıkla-
22
32
Gerçekleşmekte olan Genom haritası bulununca insanları etki- nabilir. Bu teoriye göre parçalar, arala-
leyen tüm hastalıkların genetik temelinin
paradigma değişimi rındaki etkileşim sayesinde birbirlerini
bulunacağı ve bunların hepsine tedaviler
sayesinde kendimi- geliştirilebileceği düşünülmekteydi. An- değiştirir, böylece bütün, parçalarından
farklı özelliklere sahip olur. Buna şu iki
23
zi farklı bir gözle cak epigenetik alanındaki önemli ilerle- örnek verilebilir: İlk örnekte, ABD’de
meler bunun büyük bir yanılgı olduğunu
görmeli, birbirinden ve genlerin hastalık ya da dış görünüş bir laboratuvarda bir organoid meydana
33
getirilmiştir . Araştırmacılar ellerindeki
bağımsız bireyler gibi özelliklerin kesin belirleyicisi olma- bazı kök hücreleri beyin korteks hücre-
dığını göstermiştir. Bir muz meyvesinin
olmadığımızı, aslın- bile 36.000’den biraz fazla geni olduğu sine dönüşmesi için uyarmış ve hücreler
24
arasındaki elektrik aktivitesini izlemiştir.
da bir bağlantısal düşünülürse, canlılar arasında belirleyici 6 ay sonraki EEG kayıtları, 25-39. haftada
olanın kaç gene sahip olduğumuz değil,
bütünlük içerisinde hem bu genler arasındaki ilişki hem de doğan bebeklerin beyninden alınan
varlığımızı sürdür- sayısız dış unsur olduğu görülmektedir. sinyallerle seviye ve aktivite türü olarak
benzerlik göstermiştir. Bunun önemli bir
düğümüzü anlama- Bütünsellik ve bağlantısallığın ön plana keşif olmasının nedeni, hücrelerin başta
çıktığı bir başka örnek, 37 trilyon hücre- programlandıkları şekilden farklı olarak
lıyız. Bugün karşı
den oluşan insan vücudunu meydana birbirleriyle etkileşime girmiş olmalarıdır.
25
karşıya olduğumuz getiren atom ve moleküllerin belli zaman İkinci örneği ise yapay zeka alanından
küresel sorunların sonra değişmesidir. Sadece mide hüc- verebiliriz. Facebook, iki yapay zeka
releri 2-9 günde, trombositler 10 günde robotunu birbirleri ile iletişim kurmaya
çoğu kendimizi daha yenilense de kişi yine aynı kişidir. Yani programlamış, ancak belli bir süre sonra
27
büyük bir bütünün molekül ve atomlar değil, onların arasın- robotlar programcıların anlamadığı yeni
daki iletişim sabittir; bütün, parçaların bir dil geliştirerek birbirleri ile konuşma-
parçaları olarak gö- toplamından fazladır. Havada dinamik ya başlamıştır .
34
remememizden ileri manevralar yapan sığırcık sürülerinde Benzer keşifler sosyal bilim alanlarında
28
de kaos değil, olduğunu ve bu akışın
gelmektedir. süperakışkanlık denklemleri ile ifade da ortaya çıkmaktadır. Yale İnsan Doğası
edilebildiğini gördük. Laboratuvarı ekibi, sosyal sistemlerin
“beliren” özellikleri (emergent properties)
Hepsi atomlar ve moleküllerden oluşuyor konusuna eğilmiş, network bilimi model-
olsa da, canlıları inorganik maddeden leri kullanarak sosyal bulaşıcılık (social
ayıran bir şey olduğunu sezen Schrödin- contagion) altbaşlığı altında; biyolojik ve
29
ger , 1943’te ünlü sorusu ‘Yaşam Nedir?’i davranışsal bir özellik olan obezitenin
sormuş, inorganik evrenden nasıl olup da sosyal bağlantısallık içerisinde yayıldığını
organik evrenin çıkabileceğini ve bunun bulmuşlardır .
36
termodinamiğin ikinci yasasına nasıl kar-
şı gelebildiğini sorgulamıştır. Rus fizikçi II. BAĞLANTISALLIK: SOSYAL
VE KÜLTÜREL ÇIKARIMLAR
Ilya Prigogine 1980’lerde bu soruyu ya- En büyük bilgi işleme sistemi olan
nıtlama gayretiyle, karmaşık sistemlerde yaşamı bağlantısallık prensibi ile doğada,
termodinamik ile özdüzenleme (self-reor- toplumda, evrende var olan karmaşık
ganization) kavramlarını buluşturmuştur.
Deterministik teorinin evrim ve hava du- sistemler ışığında değerlendirdiğimiz-
de, bağlantıların, ilişkilerin ve ortamın
rumu gibi “geridönüşümsüz”(irreversible)
sistemlere uygulanamayacağını belirtmiş- bütünü oluşturan parçalardan daha
önemli olduğunu görmekteyiz. Bir yanda
tir . Özdüzenleme nedeniyle bahsi geçen
30
türden karmaşık sistemlerdeki parçalar yukarıda bahsedilen keşifler, bir yanda
da bilimsel gelişmelerin er ya da geç
arasındaki etkileşim, parçaların toplamın-
dan daha fazlasına denk gelen bir bütün toplumu ve kültürü değiştirdiği gerçeği,
yaratmaktadır. Bu düşünce, Maturana bilimde meydana gelmekte olan paradig-
ma değişimi (parçadan bütüne, bütünden
ve Varela’nın otopoyiyez (autopoiesis)
adını verdikleri ve canlı ile cansız şeyleri bağlantısallığa) açısından (Tablo 1.) bizi
bazı önemli çıkarımlara götürmektedir.
birbirinden ayırmak için öz örgütlenme
(self-organization) kavramıyla anlattıkları, Kültür ve toplumun temelinde ortak
bir sistemin parçalarının kendi içlerinde değer, inanç ve bilgi yatar. Bunların
etkileşerek kapalı sistemler içerisinde değişmesi vakit alsa da tarih bize eninde
kendilerini yeniden düzenledikleri teorisi- sonunda bunların da değişebildiğini

42 hekim sözü KASIM - ARALIK 2019