Page 26 - Hekim Sözü Sayı: 6

DOSYA

maktan bahsedilir. Bunun bir zorunluluk
ve hak olduğu anlatılır ve böyle inanılır.
Gerçeklik burkulur ve yönü değiştirilir.
Arendt’e göre bu dil insanların cinayet,
kırım ve yalanla ilgili kadim kültürel
bilgilerinin çarpıtılması, burkulması ve
yön değiştirmesiydi. Böylece insanın
memetik tasavvuru içindeki doğruların,
oluşturulan bir başka “yapay doğruya”
nakli sağlandı. “Öldürmeyeceksin” in
yeri “öldürme hakkına” evrildi.
Kötülüğün sıradanlığı iyiliğin sıradanlı-
ğının yanında evrilir, şekil değiştirebilir.
Daha öyküsel/derinlemesine bir inceleme
ile “kötü” her ne ise “iyi”nin yanında ve
onunla birliktedir. Böyle olduğu için “bir
bebekten cani yaratma” zihni ve kültürü
kendine uygun bir ortam bulur.
Starwars bir başka okuma ile uçarı ve se-
vimli bir çocuk olan Anakin Skywalker’in
öyküsüdür. Bu sevimli çocuk tarihin en
kült kötü karakterlerinden biri olan Dart
Vader’a dönüşür. Bu dönüşümü kolaylaş- Milgram’ın ilgilendiği konu başka bir Adolf Eichmann, Kudüs’te
tıran güç duygulardan gelir. Sevgiyi kay- kişiye zarar vermek söz konusu oldu- duruşmalar sırasında
betme, yalnızlık ve teklik Anakin’in en ğunda insanların muktedire itaat için
temel korku odaklarıdır. Ustası Yoda’nın ne kadar ileri gideceklerini araştırmaktı.
bu dönüşüme dair bir taslağı vardır. “Kendi başlarına canice işlere karışma-
yan sıradan insanların” nasıl bir caniye
“Korku karanlık tarafa giden yoldur. dönüşebileceklerini merak ediyordu.
Korku öfkeye yol açar. Öfke nefrete yol Muktedirin meşruiyeti ve mağdurun za-
açar. Nefret ise acı çekmeye yol açar. İçin- rar görmesinin iktidarın sorumluluğuna
de çok fazla korku hissediyorum.” atfedilmesi bu değişimin anahtarları gibi
Görünürde Anakin’in karanlık tarafa duruyordu. Milgram şiddeti, soykırım ve
geçmesinde, ya da seçmesindeki tek gü- etnik arındırma gibi vahşetleri açıklama-
dülenme sevdiği insanları kurtarmaktır. ya çalıştı.
Bunu sevgiyi kaybetmeme veya sevginin Radovan Karaciç’in, Saraybosna Üni-
içinde kalmak olarak da anlayabiliriz. Bu versitesi’nde çalışan sıradan bir öğretim Arendt şiddetin
bir çeşit varoluş mücadelesidir ve zihin üyesi iken bir “kasap” haline dönüşme- sıradanlığını Adolf
kaybetme korkusu ile kurgusunu değişti- sini açıklamak için de akla yatırmanın
rir ve kötülüğü kabullenir, kötülüğünün çeşitli özelliklerini kullanmak gerekir. Eichmann’ı mahke-
nesnesini ötekileştirir, sıradanlaştırır. Uyguladığı vahşet için ötekileştirmiştir. mede gözledikten
“Onları öldürdüm… Hepsini öldürdüm. Müslümanlar O’nun için baş ağrısıdır. sonra tahayyül et-
Öldüler. Biri bile sağ kalmadı. Sadece Dil nefrete döndüğünde, yanındaki insan meye başlar. Mah-
erkekler değil… Kadınlar da hatta çocuk- öteki olduğunda, öfke de vahşete dönüş-
lar da. Hayvana benziyorlardı, ben de mektedir. Dünya’nın en güzel coğrafyala- kemede gördüğü
hepsini hayvan gibi doğradım. Onlardan rında bile… mülayım bir memur
nefret ediyorum.” Zimbardo’nun ünlü 1971 “Stanford
Hapishane Deneyi’nde” araştırılan iken bildiği korkunç
İçsel ve dışsal akla yatırma, ussallaştırma
içinde bir çeşit itaat ilişkisi de barındırır. konu ise otoriteye itaat değildi. Milgram bir kırım uzmanının
Milgram deneyinde bir anlamda itaatin deneyinin aksine, Zimbardo gardiyan ve ceket ve pantolonlu
gücünü sınamıştır. Çıkış noktalarından mahkumlara sadece oynayacakları rolü halidir. Hades’in
birisi Nazi vahşetinin nasıl sıradanlaşa- tanımlamıştı. Deney boyunca davranış-
bildiğini kavrayabilmektir. Muktedir in- ları üzerinde herhangi bir yönlendirme memur görünümü…
sanın vicdanı ile çelişmesine karşın, nasıl yapılmadı.
ve ne ölçüde uymaya yatkın olduğumuzu Zimbardo’nun esas çıkış noktası
gösteren bir deneydir. “iyi” insanların kötü bir yere/ konuma

24 hekim sözü KASIM - ARALIK 2019