Page 44 - Hekim Sözü Sayı: 6

kültür-sanat

İnsan öldü, yaşasın insan

“Yeryüzü insana değil, insan yeryüzüne aittir.” 1

Demet Parlar

İnsanın sebep olduğu iklim ve göç gibi büyük krizlerin çözümü insan
olmayanları kapsayacak bir şekilde genişletilmiş bir etikle, var olan insan
tasarımının değişimiyle mümkün olabilir mi?

ümanist ve insan merkezli zihniyetin değişmesinin gerekliliklerini imkanlarının araştırılmasının esinlen-
bakışın geride bırakılması ya açık ve acı bir şekilde ortaya seriyor; diricileri olmuş durumda.
H da en azından enine boyu- Artık yalnızca medya haberleri olarak Deleuze ve Foucault’un öğrencisi olan
na tartışılması, eleştirilmesi gereken, değil doğrudan yaşadığımız iklim olay- ve kendisini bir posthümanist, geliş-
insan olmayan canlılar kadar cansız ları, doğanın betonlasmasi, sokakta tirdiği kuramı “eleştirel insan sonrası”
varlıkları da dikkate alan yeni bir etik dilenen mülteci çocuklar, aç insanlar olarak tanımlayan İtalyan filozof Rosi
anlayışın, yeni ortak yasam ağları- gibi canımızı yakan meseleler üzerine Braidotti insan sonrası öznenin, Batı
nın oluşturulması gereken bir çağın düşünürken temelde yalnız doğayı düşünce geleneğinin dayandığı aşkın-
eşiğinde ilginç ve büyük değişimlerin ve insan dışı canlıları değil, kültürel, lık/içkinlik, bilinç/beden, özne/nesne
beklendiği bir zamanda yaşıyoruz.
biyolojik ve fiziksel olarak bize benze- gibi hiyerarşik karşıtlıkları yapısöküme
Yaşadığımız çağın farklı bağlamlarda meyen insanları da ötekileştiren zih- uğratarak, yaygın “insan” tasarımını
olumlu olumsuz bir çok tanımı yapılsa niyetin bu sorunlarla ilişkisini gözden sarsmaya ve insanı, -hayvanlardan ya-
da insanın krizde olduğu bu çağa kaçırabiliyoruz. Oysa evrendeki mini pay zekaya uzanan bir skalada- insan
sanki en çok “insan sonrası”/ “posthu- minnacık yeriyle bize yaşam olanak- olmayan yaşamla bağlantısında ele al-
man” tanımı yakışıyor. Aslında “insan larını cömertçe sunan gezegenimizde maya çalışır.İnsan sonrası etiğin insan
sonrası” kavramı hümanizmde tanım- bu cömertliği tüm canlı ve cansız ve insan olmayan ötekiler çokluğuyla
lanan haliyle insanlığın, düşünce, varlıklarla birlikte huzurla yaşamak ve bir arada, dünyayla olumlayıcı bir
yorumlama ve nesnellik süreçlerindeki gelecek nesillere dünyamızı yaşanabi- etkileşim kurmakla ilgili olduğunu ileri
merkezi konumundan alaşağı edildiği, lir bir dünya olarak bırakmak istiyor- sürer. Aynı anda hem dünyaya içkin,
insana dair kabullerin sorgulanmaya sak en azından bu halimizi ve yerleşik dünyaya dair güven duyan hem de
başladığı bir potansiyel teorik alanı zihniyet yapımızı sorgulamalıyız. dünyadaki adaletsizlikleri ve olumsuz-
niteliyor. Aydınlanma’nın etkisiyle Elbette bu sorgulamayı Spinoza ve lukları eleştirebilen yeni bir tür özne
2
her şeyin evrensel ölçeği olarak aklı Nietzsche başta olmak üzere filozoflar haline gelebilmek için emek vermemiz
gören hümanizm ve monoteist dinlerin çok önceden yapmaya başlamışlar. gerekliliğine ve böyle bir öznenin
etkisiyle tüm canlı türleri içinde insanı Nietzsche hiyerarşik insan merkez- ancak pratikte gerçekleştirilen eylemde
hiyerarşik olarak tepe noktaya koyan ci yaklaşımları reddeder ve kendi ötekilerle birlikte gerçekleşebileceğine
insan merkezli, insan kayırmalı dünya felsefesini, insanın iki bin yıllık doğa dikkat çeker. 3,5
anlayışının, zihin-beden, özne-nesne karşıtlığına ve saygısızlığına karşı bir Braidotti’nin de içinde bulunduğu
gibi ikiliklerle temellenen kartezyen saldırı, büyük kirlenmeye karşı bir antropoloji, felsefe, eğitim, bilim ve
düşünce alışkanlığının değişmesi çok öfke olarak tanımlarken Spinoza etik teknoloji, siyaset kuramı ve iletişim
zor gibi görünse de özellikle son 20 yaşamı, kendimizi varlığın bütünselli- alanlarında çalışan bir grup düşünü-
yıldır yaşadıklarımız bu değişimi artık ğinin ayrılmaz parçaları olarak görmek rün yazdıkları Antroposen Manifesto-
zorunlu kılıyor.
olarak tanımlar. 70’lerden günümüze sunda, insanın sebep olduğu krizin,
İklim krizi, mülteci krizi, açlık, terör, dek Fransız düşünürler tarafından ancak insan olmayanları kapsayacak
doğal kaynakların dünyanın artan nü- geliştirilen, Deleuze’ün antihümanistik biçimde geliştirilmiş bir etikle ve bu
fusunun ihtiyaçlarını giderek artan bir bakışına, Nietzsche’ye ve Spinozacı tarz bir etiğe dayanan hikayelerle
hızda karşılayamaz hale gelmesi gibi monistik ontolojiye dayanan mater- önlenebileceğine dikkat çekilir. Bu ma-
küresel sorunlar 2000 yıllık insan mer- yalist yaklaşımlar eleştirel bir insan nifestoya göre insanlar, en az kargalar,
kezli, 300 yıllık hümanist ve kartezyen sonrası (posthuman) teori ve etiğinin yarasalar, tilkiler, balıklar kadar yaşam

42 hekim sözü OCAK-ŞUBAT 2020