Page 33 - Hekim Sözü Mart-Nisan 2020 ( Sayı 8)

DOSYA

dilin içerisinde kadın görünmez olmuştur. gibi kadına toplumsal norm olarak atfe-
O yüzden tarihin, erkeğin tarihi “hiS- dilen hayata ‘yardımcı’ , ‘anne’ rollerine
tory” olmasına şaşırmamak gerek. Dale oturtulabilecek meslekler ‘kadın mesleği’;
Spender “Erkeğin Ürettiği Dil (Man Made doktorluk, savcılık, hakimlik, siyasetçi- Kadın mücadelesinin
Language)” adlı yapıtıyla dil ve kadının lik, yazarlık gibi ‘söz sahibi’, ‘bilen kişi’ önceliklerinden biri
toplumdaki konumu arasındaki bağlan- gibi rollere oturtulabilen meslekler ise
tının feminizm hakkındaki çalışmaların ‘erkek mesleği’ olarak düşünülmektedir. de cinsiyetçi dil ile
odak noktası olması gerektiğini vurgu- Gündelik dildeki; kadın siyasetçi, kadın mücadele olmalıdır.
lamıştır (Akt.Humm,1994,s.31). Dilin, yazar, kadın savcı gibi söylemlerin hepsi, Cinsiyetçi dil, cinsi-
erkeği “norm” olarak tanımlayan, kadını aslında bu durumun norm dışı olduğunu
aşağılayan yapısının değiştirilmesi gerek- bir kez daha bize hatırlatmanın ötesine yet temelli şiddetin
tiğini söylemiştir. geçmemektedir. Çünkü erkeklerden bah- ve kadın cinayet-
sederken bu ‘özel’ vurguların hiçbirine
Kadın mücadelesinin önceliklerinden biri ihtiyaç duyulmamakta ve bu özel ifade lerinin beslendiği
de cinsiyetçi dil ile mücadele olmalıdır. meslekten çok kadının cinsiyetini ön topraktır. Bu toprağı
Cinsiyetçi dil, cinsiyet temelli şiddetin ve plana çıkaran ifadeler olmaktadır. Aynı
kadın cinayetlerinin beslendiği topraktır. şekilde dildeki, bilim adamı, insanoğlu, ortadan kaldırma-
Bu toprağı ortadan kaldırmadan, orda işadamı gibi sözcükler insanlığın tümünü dan, orda yetişen
yetişen otlarla ve dikenlerle mücadele kapsadığı düşünülerek söylenen ancak otlarla ve dikenlerle
etmek de mümkün görünmemektedir. yine ‘kadın’ı dışarıda tutan ifadelerdir. mücadele etmek de
Bu yazının amacı; cinsiyetçi dil kavra- Bunlar aynı zamanda, kadının varlığını mümkün görünme-
mını, ortaya atılan kuramlardan destek tamamen yok sayan ve kadının kendi-
alınarak örneklerle açıklamak ve farkında- ni anlatmasını güçleştiren ifadelerdir. mektedir.
lık yaratarak konu ile ilgili mücadele hattı İngilizcedeki “manmade (insan yapımı)”,
oluşturulmasıdır. “mankind (insanlık)” gibi ifadeler de yine
kadını, tanımlanan ‘insanlığa’ kendini ait
Dünya dillerinde, cinsiyetçilik bazen hissettirmemektedir.
dilbilgisi kurallarında, bazen sözlüklerde
bazen dedeyim ve atasözlerinde olmak Altı çizilecek bir diğer nokta da dilde
üzere çeşitli biçimlerde görülmektedir. kadınların davranışlarının ve yaptığı
Hint-Avrupa ailesindeki dillerin, birkaç işlerin küçümseyici ve negatif bir şekilde
istisna dışında dilbilgisel açıdan cinsiyet- ifade edilmesidir. Bu şekilde kadınların
çi, Türkçe’nin de içerisinde olduğu Ural- erkeklerin gözündeki “ikincilliği” yerleşti-
Altay dil ailesinin ise dilbilgisi açısından rilmeye çalışılmaktadır. Kişinin toplumda
değil de, sözcükler, deyimler ve atasözleri bu kavramları duyarak büyümesi, gerçeğe
gibi yönleriyle cinsiyetçi oldukları görül- en iyi ihtimalle, önyargılı yaklaşırken
mektedir. kendisini bulmasına neden olmaktadır.
Kadınlar küçümsenmeye başlandıkça
“Cinsiyetçi dil” kadın ve erkeğe eşit yak- onların sözleri de hafife alınmış, erkek
laşmayan, cinsiyetlerden birini (genellikle eksiksiz insan olarak görülünce “kadın ve
kadını) dışlayan ve önemsiz gösteren kadınlığa özgü sayılan her şey, çoğun-
ifadelerin tümü olarak tanımlanabilir. lukla dilde olumsuz yönde değerlendirilir
Türkçe’de “Kadının sırtından sopayı, ya da romantikleştirilir” (Segal,1987,s.49)
karnından sıpayı eksik etmeyeceksin”, olmuştur. Feministler özellikle bu vurgu-
“Elinin hamuruyla erkek işine karışma.”, yu yaparak dilin erkek lehine olduğuna
“Evi, ev eden avrattır.”, “Er olan ekmeği- dikkat çekmiştir. “Karı gibi gülmek, kız
ni taştan çıkarır.” atasözlerindeki, kadını gibi utanmak, karı gibi yürümek, ‘bayan’
sadece doğurganlığa ve mutfak işlerine sürücü” gibi tanımlar; kadına atfedilmiş
hapseden, erkeği ise ekonomik özgürlüğü negatif rolleri gösterirken, bir kadının
elinde tutan olarak tanımlayan bakış açı- becerikli olduğunu göstermek için ise “er-
sını görmek hiç de zor değildir. Kadınlar kek gibi kadın” ifadesi kullanılmaktadır.
kapitalist süreçle birlikte kamusal iş saha- Erkeğe atfedilen roller ise toplumda övgü
sına çıkmış olmalarına rağmen meslekler niteliğinde kullanılmaktadır; “adam ol-
arasındaki cinsiyetçi tanımlama da hala mak, adam gibi, adamakıllı, adam yerine
değişmemiştir. Hemşirelik, sekreterlik, koymak, adam etmek, sözünün eri, işin
ana sınıfı öğretmenliği, temizlik personeli eri” gibi örnekleri çoğaltabiliriz. TDK’da

MART-NİSAN 2020 hekim sözü 31