Page 37 - Hekim Sözü Sayı: 3

DERGİBİLİM

Uzaydaki Genler Projesi

Deniz Kutay Atabay

Uzayda gerçekleştirilen deneylerin dünyadaki yaşama etkisi önümüzdeki
yıllarda daha da belirgin hale gelecek.

lkenin siyasal ve sağlık gün- İstasyonu’nda yapılabilecek şekilde Böylelikle insanlığın uzayda sürek-
demi geleceğe dair kaygıları- detaylı bir şekilde tasarlanıyor. Bu sü- liliğini sağlayacak adımlara katkıda
Ümızı artırırken, biraz da “göğe reçte danışman ve öğrenciler yaklaşık bulunma amacıyla uzay istasyonuna
bakalım” dedik. Uluslararası Uzay 6-8 ay kadar daha birlikte çalışıyorlar. gönderilecek iki farklı deney tasarlama
Üssü’nde (ISS) gerçekleştirilen tıbbi Deney uçuşa hazırlandıktan sonra şansı yakaladık.
araştırmalara bir örnek olarak “Uzay- Uluslararası Uzay İstasyonu’na roket
daki Genler-Genes in Space” projesi ile gönderiliyor. Bu aşamada deneyi 016 yılında gönderilen deneyin ama-
üzerine, bu projede danışman olarak yapmak üzere gönüllü olan ve eğitilen 2cı neydi? Nasıl sonuçlandı?
görev alan bilim insanı Deniz Kutay astronotlar ile bağlantı kuruluyor ve 2016 yılında yaptığımız deneyin amacı
Atabay’la bir röportaj yapalım istedik. deney gerçekleşirken hem danışmanla- Ay, Mars ya da uzun süreli uzay
rın hem de öğrencilerin sürece katılımı istasyonu görevlerinde astronotları
ise öğrencilerine Uluslararası Uzay
Lİstasyonu’nda yapılmak üzere bir sağlanıyor. Tamamlanan deneyin etkileyebilecek enfeksiyonların yarım
sonuçları ve bazı durumlarda örnekle-
moleküler biyoloji ve genetik deneyi ta- rin kendisi Dünya’ya başka analizleri saatten kısa bir sürede, derin bir eks-
sarlama fırsatı sunan bir yarışma fikri gerçekleştirebilmek için geri gönderili- pertiz gerekmeden belirlenebileceği bir
kulağa oldukça ilginç geliyor. Genes in yor. Deneylerin sonuçları daha sonra yöntem geliştirmekti.
Space nedir? Nasıl bir süreç işliyor? Sonuçlarını yaklaşık 30 dakika içeri-
Nature Microgravity ya da PloS gibi
ABD çapında lisede öğrencileri bu bilimsel dergilerde duyuruluyor. sinde örnek tüplerindeki renk değişimi
yarışmaya katılabiliyor. Yarışma özel iz, iki dönemdir Genes in Space’de üzerinden alabildiğiniz, LAMP (loop
sektör tarafından finanse ediliyor ve Sdanışmanlık yapan isimlerden mediated isothermal amplification)
New England Biolabs (NEB), Space birisiniz. Bize kendi öykünüzden biraz temelli bir tanı testini uzay istasyo-
Station Explorers, Math for Ameri- nuna gönderdik. Deney kapsamında
ca, NASA gibi kurumlar tarafından bahsedebilir misiniz? kromozomların uç kısmında kromo-
destekleniyor. Bu kapsamda her yıl Massachusetts Institute of Techno- zomu stabilize etme görevini gören ve
yaklaşık 500-800 başvuru arasından 5 logy’de sinirbilim alanında doktoramı her hücre bölünmesiyle kısalan tek-
finalist grup ya da öğrenci seçiliyor. henüz tamamladım. Kök hücre biyolo- rarlı telomerik DNA dizisini sentetik
Finalistler Harvard ya da MIT’de jisi ve özellikle sinir sisteminde doku olarak bir DNA vektörünün içerisine
doktora yapmakta olan danışmanlar ve organ yenilenmesi üzerine araştır- klonladık. İlk aşamada uzayda telome-
tarafından 2 ay kadar birebir fikirsel, malar yürütüyorum. Bu süreç devam rik DNA dizisi gibi tekrarlı bir diziyi
deneysel ve kavramsal yönlendirme- ederken Genes in Space’in ilk yılından polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile
ler alıyorlar. Sonrasında projelerini bu yana danışman olarak görev aldım. çoğaltmayı denedik. İkinci aşamada
Uluslararası Uzay İstasyonu Araştırma Böylelikle doktora çalışmalarım bu diziyi yerleştirmediğimiz vektörler
ve Geliştirme (ISS R&D) Toplantısı’n- sırasında aynı zamanda bir eğitim ile yerleştirdiklerimiz arasındaki farkı
da aralarında NASA’da çalışan bilim gönüllüsü olma ve uzay çalışmalarını gözlemlemenin kısa bir yolu olan
insanları, öğretmenler, Genes in Space daha yakından takip edip, moleküler LAMP testini çalıştırmayı hedefledik.
yarışmasının kurucuları, hekimler ve biyoloji ve genetik alanlarının uzay Bu test herhangi bir virüs ya da bak-
çeşitli üniversitelerden bilim insanları- araştırmaları kapsamında gelişimine teri DNA dizisinin istenilen bölgesine
nın olduğu bir komisyona sunuyorlar. katkıda bulunma şansı yakaladım. hedeflendiğinde bu dizilerin varlığını
Sonuç olarak kazanan grup ya da 2016 yılında danışmanlık yaptığım ya da yokluğunu tek adımlık bir DNA
öğrencinin deneyi daha detaylı şekilde öğrencim ve 2018 yılında danışmanlık çoğaltma reaksiyonu ile belirleyebi-
masaya getirilip Uluslararası Uzay yaptığım takım yarışmayı kazandılar. liyor. Sonuç yöntemimizin uzmanlık
* Dr. (Ph.D.), moleküler sinirbilim, Massachusetts Institute of Technology (MIT), Genes in Space projesi danışmanı (mentor)

MAYIS-HAZİRAN 2019 hekim sözü 35