Page 38 - Hekim Sözü Sayı: 3

BİLİM

gerektirmediğini, düşük yerçekimi koşul- radyoaktif parçacıklar farklı hücreler üze-
larında güvenle uygulanabilir olduğunu rinde etkiler oluşturabiliyor. Epstein-Barr
göstermiş oldu. virüsünün aktivasyonu, gastroenterite
Bu tip stres şart- 018 yılı yarışmasını kazanan deney sebep olan Salmonella thyphimurium
larının hücrelerde 24 Mayıs günü fırlatılan roket ile bakterisi gibi bakterilerin daha virulan
hale gelmesi, bazı kanser hücre tipleri-
Uluslararası Uzay Üssüne gönderildi. Bu
tetiklediği mekaniz- deneyin hedefi nedir? Nasıl işliyor? nin daha hızlı bölünmesi bazılarının da
maların anlaşılması, 2018 yılında tasarladığımız deney, DNA bölünme aktivitelerinin tamamen durması
daha önce kayda geçirilmiş biyolojik bul-
kliniğe aktarılması tamir mekanizmalarının mikrogravitas- gular arasında. Bunların yanında sistem
yonda değişiklik gösterip göstermediği düzeyinde birçok adaptasyon da gerçekle-
temel buluşlara yol sorusu ile ilgili. Mikrogravitasyon ve yük- şiyor: Bağışıklık sisteminin bazı unsurları
açma potansiyeline sek enerjili radyasyonun Dünya’dakine yerçekimsiz ortamda daha baskın hale
oranla çok daha fazla olduğu bir ortamda gelirken başka unsurları devre dışı bırakı-
sahip. hücrelerin bu tip streslere karşı geliş- labiliyor; sinir sistemi ve kardiyovasküler
tirdikleri moleküler cevapları anlamak, sistemler de bu şartlara adaptasyon göste-
insanlığın uzayda uzun süreli seyahat ve rirken, bu dokularda moleküler, hücresel
çalışma olanaklarını mümkün kılabilmek ve fizyolojik değişiklikler gözlenebiliyor
için atılacak ilk adımlardan biri. Bu tip (Bknz.: NASA-Twin Study).
stres şartları normalde hücrelerin hayatta
kalabilmek için tetikledikleri moleküler Uluslararası Uzay İstasyonu 2015 yı-
mekanizmaları da çözmemizi olanaklı lından bu yana fizik, kimya ve biyoloji
kıldığından daha sonra kliniğe aktarıl- deneylerinin yürütüldüğü bir laboratuvar
ması olası temel buluşlara da yol açma konumuna gelmiş durumda. Her yıl yer-
potansiyeline sahip. çekimsiz ortamın farklı süreçlere etkilerini
anlamaya çalışan yüzlerce farklı deney
Bu kapsamda biz maya hücrelerini kul- astronotlar tarafından gerçekleştiriliyor.
lanmayı seçtik. Hücreler uzaya gönderil- Bunlar arasında protein kristalografisi
dikten sonra CRISPR metodu ile geno- de oldukça popüler. Uzayda oluşturulan
mun seçtiğimiz bir bölgesinde DNA kırığı protein kristallerinin Dünya’dakilere na-
oluşturmayı planladık. DNA çift zincirli zaran daha verimli olduğunu daha önce
kırıldığında hücre kırılan noktayı iki farklı gösterilmişti. Örnek olarak, Duchenne
şekilde onarabiliyor: Hataya daha açık Müsküler Distrofi Hastalığına sebep olan
olan homolog olmayan uç birleştirme Distrofin proteininin kristalize edilme-
(NHEJ) ya da daha az hata yapan Homo- si, bu proteinin daha önce net şekilde
log Rekombinasyon (HR). Hedeflediği- görülemeyen geometrik yapısın keskin bir
miz bölge mutasyona uğradığında maya şekilde çözülebilmesine sebep oldu. Bu
hücreleri kırmızı bir pigment biriktirmeye veriler ışığında yeni tasarlanan ve bu pro-
başlayacak ve astronotlar mutant maya teini hedefleyen bir molekülün hastaların
kolonilerini bu şekilde seçebilecekler. Bir semptomlarını geciktireceği ve ömürlerini
sonraki adımda DNA izolasyonu ve dizi- uzatacağı öngörülüyor. Benzer bir çalış-
leme gerçekleşecek. Dizilemenin analizi ma su sıralarda Parkinson Hastalığı için
bize hangi tamir mekanizmasının hücre- de yürütülüyor.
ler tarafından tercih edildiğini gösterecek.
Bu deney uzayda ilk kez CRISPR metodu 2015 yılında minyatürize edilmiş PCR
ile mutasyon oluşturmamızı sağlayacak. (miniPCR) aletinin uzay istasyonuna
Bunun sonucunda hücrenin tetiklenen Genes in Space aracılığı ile gönderilmesi
DNA kırığını hangi metotla tamir ettiğini de uzayda moleküler biyoloji devrini baş-
öğrenmemiz oldukça önemli. DNA tamir latmış oldu. Bunu takiben DNA dizileme-
mekanizmaları farklı türlerin hücreleri sinin gerçekleştirilmesi uzay istasyonunu
arasında oldukça korunmuş ve büyük daha bağımız ve kendine yetebilen bir
ölçüde benzerlik gösteriyor. laboratuvar konumuna getirdi. Bu sene
göndereceğimiz deney bu kapasiteyi
u deneylerin temel bilim ve klinik artırma yönünde atılmış bir adım aynı
Baraştırmalar için anlamı nedir? Uzay- zamanda. Bu yolla, uzayda klinik tanı/
da yapılmış deneylerin sonuçları gündelik teşhis ve temel araştırmaların sınırı
hayata taşınabiliyor mu?
oldukça genişlemiş olacak. Bu gelişmeler
Biyolojik süreçler uzayda bir miktar farklı sonucunda uzayda gerçekleştirilen deney-
ilerliyor. Sıfıra yakın yerçekimi, yok deni- lerin dünyadaki yaşama etkisi önümüzde-
lebilecek düzeyde sürtünme ve bunların ki yıllarda daha da belirgin hale gelecek
yanında Güneş’ten gelen yüksek enerjili diye düşünüyorum.

36 hekim sözü MAYIS-HAZİRAN 2019