Page 17 - İnsan Olarak Hekim Karar Verme ve Akıl Yürütme Yolları

Ancak insan her zaman rasyonel değildir! Ayrıca maruz kaldığı
sayısız iç ve dış veri karşısında zihinsel kapasitesi hepsini aynı anda ve
doğru değerlendirmesine yeterli değildir. Bu nedenle evrim boyun-
ca yaşamı kolaylaştırmak için bazı kısa yollar, şemalar, kalıp yargılar
oluşturmuştur.
1.1. Karar vermede ikili işlem (dual processing)
Kökeni 19. Yüzyılda William James’e kadar uzanmakla birlikte,
Herbert Simon insanların kendilerine yeterli gördükleri yerde bilgi
toplamayı keserek karar aldıklarını ortaya koymuş, sınırlı rasyonellik
(Bounded Rationality) görüşüyle 1978 Nobel Ekonomi ödülünü al-
mıştır. (Tozlu A, 2016)
Daha sonra Daniel Kahneman ve Amos Tversky yaptıkları çok sa-
yıda çalışmayla insanların karar verirken her zaman mantıklı ve akılcı
davranmadığını, aksine özellikle karmaşık, riskli durumlarda sezgisel
kararlar aldıkları görüşünü öne sürmüşlerdir. Sistem 1. ve sistem 2.
olmak üzere iki sistem tanımlamışlar, insanların kendi deneyimleri
sonucu oluşturdukları, kendilerine özgü mantıkla davrandıklarını
göstermişler, kararların arka planını çalışmalarıyla açıklamışlardır. Bu
görüşleriyle 2002 Nobel Ekonomi ödülünü almışlardır.
Karşılıklı ilişki içinde olan iki sistemden birincisi aklımızın pa-
tikaları, kestirme, hızlı, kısa yollarıdır. Belirsizlik durumlarında ya da
sorun çözmede hemen karar vermemizi sağlar, hayatı kolaylaştırır.
Bu sistem, nitelik ve niceliğine bakmaksızın tutarlı öyküler oluştur-
maya çalışır. Daniel Kahneman bunu “Gördüğün Neyse Hepsi Odur
(GNHO)” kısaltmasıyla ifade etmektedir.
Kendine özgü mantıkla çalışan bu yol sürekli ve otomatik olarak
işler, onu kapatmak mümkün değildir. Boş bir yolda araba sürmek,
basit cümleleri anlamak, “2x2=?” sorusunun cevabını vermek, bir
caddede onlarca insana çarpmadan karşıdan karşıya geçmek birinci
sistemle başarılır. Bilişsel psikologlar gündelik yaşamımızın %95’ini
bu hızlı, otomatik yollarla (heuristic/intuitive) karar vererek geçirdi-
ğimizi söylemektedir. Yaşamı kolaylaştıran sezgisel, kısa yollarla, hızlı
kararlar alma eğiliminde olan insan zihni, bu tasarımı nedeniyle aynı

16