Ekim Nehir / Dr., Hekim Sözü Yayın Kurulu Üyesi

3 bin yıllık Avdalaz Kalesi’nin dibinde sessizce beni izleyen bilge bakışlı bir eşekle göz göze geldim. Bir süre sessizce bakıştıktan sonra “Ne bakıyorsun öyle?” dediğimde, ciddi duruşunu hiç bozmadan; “Asıl sen ne yapıyorsun?” edasıyla, alaylı tavrını kulaklarını birkaç kez sallayarak gösterdi.

Dolunay Katilleri (Killers of the Flower Moon), Martin Scorsese tarafından yönetilen, David Grann’ın gerçeklere dayanarak yazdığı “Dolunay Katilleri: Osage Cinayetleri ve FBI’ın Doğuşu’ adıyla 2017 yılında yayımlanan belge niteliği taşıyan aynı adlı kitabına dayanarak senaryosu Eric Roth ve Martin Scorsese tarafından yazılan bir Amerikan suç drama filmi. Filmde Leonardo DiCaprio Lily Gladstone ve Robert De Niro rol alıyor. Filmin sonunda Scorsese’nin de göründüğünü belirtelim. Film aynı zamanda Scorsese’nin gedikli oyuncuları DiCaprio ile altıncı, De Niro ile onuncu birlikte çalışması.

Film, 1920’li yıllarda Oklahoma’da Amerikan tarihinin en kötücül cinayet silsilelerinden birinin, Osage cinayetlerinin gerçek hikayesini anlatıyor. Filmde Osage Kızılderili halkının arazilerinde çıkan petrolün onlara bir anda büyük bir servet kazandırması ve ardından Osage halkı üyelerinin peş peşe cinayetlere kurban gitmesi işlenmeye başlar. Cinayetlerin başkentte duyulmasıyla görevlendirilen soruşturma bürosu görevlilerinin buradaki çalışmaları da o günlerde adı henüz konmamış FBI’ın kurulmasına neden olur.

Tarihi Nasıl Anlatmalı

Francis Ford Coppola, Scorsese’nin yaşayan en büyük yönetmen olduğunu söyler. Bunun aksini gösteren onlarca film ve yönetmen gösterilebilir elbette. Fakat Scorsese’yi bir şekilde “en büyük” yönetmen yapacak bir filmografiye sahip olduğunu söylemek mümkün. Amerikan tarihini didiklemeyi ve hesaplaşmalar yapmayı seven Scorsese’ten yine bir hesaplaşma filmi Dolunay Katilleri.  Neredeyse ilk filminden bu yana Amerika’yı anlatan Scorsese, Amerika’nın kuruluşunu, 19. yüzyılın ortalarında başlayan ve gittikçe belirginleşen farklı sınıfları ve çatışmalarını, iç savaşı, gangsterler dönemini, kısaca Amerika’yı Amerika yapan temelleri: organize suçları, zenginlik ve şöhreti ve inanç ideolojisini, bunların çoğu kez iç içe geçmiş ilişkilerini masaya yatırıyor. Sonuçta Büyük Amerika’nın doğuşuna, eş zamanlı yükselen kapitalizme ve bu doğumla iç içe olan ülkenin suç dolu tarihine dönük eserler ortaya çıkıyor.

Dolunay Katilleri de bu Amerikan tarih yazımının bir parçası olarak görülebilir. Missouri, Kansas ve Arkansas’tan sürülerek Oklahoma Osage’ye yerleşen yerli halkın bir anda zenginleşmesi ve ardından birer birer katledilmesi süreci bir yerli olan Mollie Burkhart (Lily Gladson), kocası Ernst Burkhart (Leonardo DiCaprio) ile Ernst’in dayısı William “King” Hale (Robert De Niro) gözünden aktarılıyor. Kitap olayları kriminal bir süreç olarak ele alıp FBI’ı merkeze alarak anlatsa da Scorsese Molly ve Ersnst’in hikayesini ön plana çıkarmış. Bunun nedenini Scorsese bir röportajında mealen şöyle anlatıyor; kitap okuyucuların da onunla birlikte bu dehşetli gizemi araştırmasına imkân tanıyor. Filmde ise izleyiciler suçlunun kim olduğunu filmin başında öğreniyor. Dolayısıyla üzerinde çalışılması gereken bir cinayet vakası yok. En büyük gizem cinayetin faili değil gerekçesi.

Bu yüzden daha önce farklı eserlerde ve referans kitapta bir gizem olarak ilerlemiş olan hikayenin daha başında cinayetlerin arkasındaki şeytanı, William Hale’i bize gösteriyor. Başka bir sahnede neredeyse göze sokarak Ernst’in bu işin içinde olduğunu görüyoruz. Karakter aslında kimdir, cinayetlerin arkasında kim var, amaç nedir gibi soruları düşünmekle uğraşmıyoruz. Bu şekilde neredeyse yüz yıldır vahşi cinayetleri çözen FBI’ın başarısı olarak anlatılan olaylara başka bir gözle bakabiliyoruz. Annesi, iki kardeşi ve çocuğunu kaybeden Mollie ile bu vahşi tezgâhın içinde yer alan kocası Ernst’in ilişkisi üzerinden bu büyük trajediyi olması gerektiği gibi görebiliyoruz. Büyük Amerika, geceleri dolunayda ortaya çıkan büyük beyaz kurtların, “çayırlara ve küçük tepelere yayılmış küçük çiçekleri” petrole bulayıp ezdiği, kanlarını içerek büyümesinin hikayesi…

Hikâyenin Aslı

Film Amerikan yerlilerine karşı işlenen ve neredeyse bir soykırıma giden seri cinayetler, yalan ve manipülasyonlarla çevrili bir aşk ekseninde ilerliyor. Gerçek yerli Kızılderili Amerikan halkı; her zaman para ve güç peşinde koşan, bu konuda her şeyi mübah gören beyaz Amerikalılar ile karşı karşıya geliyor. Scorsese bu hikâyede Amerikan tarihindeki bütün soykırım, sömürü ve gizli suçları da gözümüzün önüne seriyor. Film sadece kriminal bir hikayeyi anlatmanın ötesine geçiyor ve batının değerlerini ve bu değerleri oluşturan kökenlerin daha farklı bir düzlemde masaya yatırılması gerektiğini gösteriyor.

Filmin merkezine Mollie ve Ernst’in ilişkisinin yerleştirildiğini söylemiştik. Bu ilişkinin başlangıcı, ilerleyişi ve sonlanması filmin ve anlattığı hikâyenin özeti gibi. Güce tapan, iradesiz, işsiz-güçsüz, dayısının sözünden çıkmayan, para uğruna her şeyi yapabilecek beyaz Ernst ve halkının geçmişi ile yaralı ancak tehlikeli bir güce de sahip Mollie’nin ilişkisi tıpkı Amerikan beyazları ve yerlileri arasındaki ilişki gibi. Birbirlerinden ayrılmaları mümkün olmayan bu iki kutup “beyaz adamın” yalanları ve tahrip edici davranışlarıyla mutsuz sona doğru gidiyor.

Elbette Scorsese…

Film beyaz Amerikalıların yerlilerin servetine çökme hikayesini anlatıyor. Fakat aradan yüz yıl geçmişken bu gerçeği ve batının diğer bütün suçlarını ifşa etmenin, batı denen o büyük topluluğun bu suçların ve suç ortaklıklarının üzerinde yükseldiğini söylemenin bir esprisi, herhangi bir değeri ve yaptırımı yok. Fakat filminin sonunda sahneye çıkan yönetmenin bu beyaz Amerikalıların kim olduğunu anlatması ve bütün bunların sorumluluğunun aynı zamanda bu hikâyeyi eksik anlatanlarda olduğunu söylemesi önemli. Scorsese belki de bu yüzden büyük bir yönetmen.

Film Tanıtımı: Dolunay Katilleri (Killers of the Flower Moon), 2023. 3 saat 26 dakika

Yönetmen: Martin Scorsese

Senaryo: Eric Roth, Martin Scorsese

Oyuncular: Lily Gladson, Leonardo DiCaprio, Robert De Niro